هیدروکینون (Hydroquinone) یکی از قدرتمندترین ماده‌های روشن‌کننده پوست است که با مهار آنزیم تیروزیناز، تولید ملانین (رنگدانه پوستی) را کاهش می‌دهد. این ترکیب از دهه‌ها پیش در کرم‌های پزشکی و داروهای ضدلک مورد استفاده قرار گرفته و به‌عنوان استاندارد طلایی در درمان هیپرپیگمانتاسیون شناخته می‌شود.

مکانیسم اثر هیدروکینون بر پوست
1. مهار تیروزیناز
هیدروکینون با اتصال به آنزیم تیروزیناز، از تبدیل تیروزین به دی‌هیدروکسی‌تیروزین جلوگیری می‌کند.
2. کاهش تعداد ملانوسیت‌ها
مصرف طولانی‌مدت هیدروکینون می‌تواند باعث آپوپتوز (مرگ برنامه‌ریزی‌شده) ملانوسیت‌ها شده و در نتیجه رنگ پوست روشن‌تر باقی بماند.
3. اثر برگشتی
پس از قطع دارو، معمولاً ملانوسیت‌ها به وضعیت طبیعی بازمی‌گردند؛ بنابراین دوره مصرف باید تحت نظر پزشک و محدود باشد.

کاربردهای کلینیکی
• لک‌های حاملگی (ملاسما)
• لک‌های بعد از التهاب (PIH) ناشی از جوش، بریدگی یا سوختگی
• لک‌های ناشی از نور خورشید
• کک‌ومک‌ها
• روش ترکیبی: اغلب با رتینوئید، اسید سیتریک یا اسید گلیکولیک تجویز می‌شود تا اثربخشی و جذب بهتر افزایش یابد.

نحوه مصرف و دوزهای معمول
• غلظت ۲–۴٪: رایج‌ترین غلظت برای استفاده موضعی یک یا دو بار در روز.
• مدت دوره درمان: معمولاً ۸–۱۲ هفته؛ تمدید بیش از ۶ ماه نیازمند بررسی دقیق پزشک است.
• نحوه کاربرد:
1. پوست را با شوینده ملایم بشویید و خشک کنید.
2. ناحیه لک‌دار را با کرم حاوی هیدروکینون یک‌لایه نازک بپوشانید.
3. پس از جذب، از ضدآفتاب با SPF≥30 استفاده کنید.

عوارض جانبی و احتیاطات
• تحریک و قرمزی: شایع‌ترین واکنش؛ معمولاً در هفته‌های اول کاهش می‌یابد.
• پوسته‌ریزی: در صورت استفاده‌ی بیش از حد یا پوست‌های حساس.
• اگزمای تماسی: در موارد نادر بروز می‌کند.
• اونیوکروزیس (ochronosis): لکه‌‌های آبی–سیاه در صورت کاربرد طولانی‌مدت و غلظت بالا؛ بسیار نادر اما غیرقابل بازگشت.
• نکات احتیاطی:
• استفاده در حاملگی و شیردهی با مشورت پزشک
• پرهیز از ترکیب با محصولات ساینده و اسیدی قوی
• تست پچ (Patch Test) قبل از مصرف گسترده

نکات قبل و بعد از استفاده
• قبل:
• مطمئن شوید هیچ‌گونه التهاب یا زخم تازه روی پوست نباشد.
• تست پچ روی ناحیه کوچک برای اطمینان از عدم حساسیت.
• در طول درمان:
• روزانه چند بار ضدآفتاب بزنید.
• از محصولات فاقد الکل و رایحه قوی استفاده کنید.
• بعد از دوره:
• برای جلوگیری از برگشت لک‌ها، هفته‌ای یک بار یا در صورت لزوم دوره کوتاه تجدید شود.
• مراقبت‌های مرطوب‌کننده و ترمیمی را ادامه دهید.

جایگزین‌های طبیعی و پزشکی
• آزلائیک اسید: مناسب پوست‌های حساس، خاصیت ضدلک و ضدالتهاب.
• کوچیک اسید: از قارچ ایسومارانین گرفته می‌شود، ملایم‌تر اما اثربخشی کمتر.
• ویتامین C: آنتی‌اکسیدان قوی با خاصیت روشن‌کنندگی متوسط.
• گیاه شیرین‌بیان (لیکوکریزین): مهارکننده‌ی تیروزیناز طبیعی.

پرسش‌های متداول (FAQ)
• آیا هیدروکینون باعث سرطان می‌شود؟
مطالعات انسانی ریسک اثبات‌شده‌ای نشان نداده‌اند، اما استفاده طولانی‌مدت غلظت بالا توصیه نمی‌شود.
• چه مدت طول می‌کشد تا نتایج را ببینم؟
معمولاً بعد از ۴–۶ هفته شروع کاهش لک مشاهده می‌شود و پس از ۳ ماه به اوج اثر می‌رسد.
• آیا بعد از قطع مصرف لک‌ها برمی‌گردند؟
احتمال بازگشت وجود دارد؛ دوره نگهدارنده یا ترکیب با دیگر عوامل روشن‌کننده توصیه می‌شود.

⸻

نتیجه‌گیری

هیدروکینون یکی از موثرترین مواد برای درمان لک‌های پوستی است که وقتی به درستی و تحت نظر پزشک مصرف شود، نتایج قابل‌توجهی در روشن شدن پوست و یکنواخت شدن رنگدانه‌ها ارائه می‌کند. با رعایت دقیق نحوه مصرف، پرهیز از عوارض و استفاده از محافظت مناسب در برابر آفتاب، می‌توانید از پوستی شفاف‌تر و سالم‌تر لذت ببرید